در میانه دشت*های پهناور کهگیلویه و در گوشه شهر دهدشت مرکز این شهرستان از توابع استان کهگیلویه و بویراحمد، شهری تاریخی وجود دارد که به*شدت در حال تخریب است و آنچنان گمنام است که حتی بسیاری از ساکنانش نیز نام تاریخی آن را نمی*دانند و دانش آنان نسبت به تاریخ بلند آن کوتاه است.
شهر دهدشت یکی از شهرهای کهگیلویه و بویراحمد همچون تصویری که به دونیمه تقسیم شده است دو بخش بافت قدیمی و جدید دارد. بافت نوین که در دهه 40 شمسی پایه*گذاری شده است، هم*اکنون ساختمان*هایی با مصالحی همچون آجر، بتن و فوم دارد و بافت قدیم که چند صد سال تاریخ را در خود جای داده، بیشتر با مصالح گچی و ساروج ساخته شده است.
شهر دهدشت
چند دهه است که هر دو بافت در کنار همدیگر در این قاب نشسته*اند، گاه بافت قدیم به حریم بافت جدید تجاوز می*کند؛ اما بیشتر، * این بافت جدید است که هرروزه از مرزهای گذشته*اش پا فراتر می*نهد و خاطر آسوده تمدنی خاموش را پریشان می*کند. با وجود اینکه این دو بافت قدیم و جدید شانه به شانه هم حرکت می*کنند اما به*نظر می*رسد مردم ساکن در بافت جدید نمی*دانند که مردمانی که قرن*ها پیش از آنها در خاکی که اینک آنها می*زیند چه زندگی شکوهمندی داشته*اند.
محمد موسوی، فردی 63ساله ساکن این شهر است. بیشترین مطلبی که وی از شهرش می*داند مربوط به تاسیس شهر جدید دهدشت در دهه 40شمسی بر ویرانه*های بلاد شاپور است. او می*گوید: در سال 1342فردی به نام سرهنگ علیزاده که فرماندار استان تازه تاسیس کهگیلویه و بویراحمد بود این شهر را بنیاد نهاد.
به گفته وی در روز پایه*گذاری شهر، برخی کدخدایان محلی، سرمایه*داران بهبهانی، مردم و سرهنگ علیزاده فرماندار نظامی کهگیلویه و بویراحمد در آن حضور داشتند. او بیان می*کند: از این دست ساختمان*های گچی قدیمی در روستاهای اطراف نیز زیاد است و در گذشته، عشایر از آنها برای نگهداری دام*های خود استفاده می*کردند و معمولا به خانه*های گبری معروف است. گبر، یک اصطلاح پارسی میانه* به*معنای زرتشتی است.
دهدشت، مرکز فرهنگی استان
بهروز نیک اقبالی، کارشناس میراث فرهنگی صنایع*دستی و گردشگری استان نیز در این*باره می*گوید: در روستاهای اطراف شهرستان کهگیلویه ساختمان*ها و دهکده*هایی وجود دارد که مربوط به دوره*های گوناگون تاریخی ازجمله صفویه است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع*دستی و گردشگری استان راه*حل به یادماندن تاریخ گذشته این شهر را * اختصاص عنوان مرکز فرهنگی استان به آن می*داند و می*گوید: اگر مسئولان همکاری کنند و چنین عنوانی برای آن در نظر گرفته شود این شهر آوازه گذشته خود را بیش از پیش به*دست می*آورد.
علیرضا ایزدی درباره برنامه*های سازمان میراث فرهنگی درباره مرمت این شهر تاریخی می*گوید: 13میلیارد ریال در سال مالی 1391به مرمت و بازسازی بافت تاریخی دهدشت اختصاص یافت. به گفته وی، با این اعتبار کار مرمت و بازسازی کاروانسرا، حمام کهیار و حمام ضلع شرقی، مسجد مورک و کاوش مسجد چهل ستون، مسجدجامع و امامزاده شفیع*الله انجام خواهد شد.
برخی از مردم در خانه*های نیمه مخروبه بافت قدیم، ساختمان*های تاریخی را به طویله جانوران اختصاص داده بودند و خودسرانه در بافت قدیم برای خود خانه ساخته بودند
تغییر کاربری بافت تاریخی
با وجود این تلاش*ها که مدیرکل میراث فرهنگی از آنها سخن می*گوید، همواره بی*توجهی به این شهر تاریخی که برخی از آن به*عنوان خواهرخوانده اصفهان صفویه یاد می*کنند مورد انتقاد برخی علاقه*مندان میراث فرهنگی بوده است. در همین رابطه اسحاق آقایی، یکی از هنرمندان عکاس استان که عکس*های بسیاری از بافت تاریخی این شهر تهیه کرده است، می*گوید: سال*ها بی*توجهی به این بخش از استان موجب ویرانی بخش اعظم آن شده است، علاوه بر آنکه قسمت*های باقیمانده نیز به*خوبی نگهداری نمی*شود. وی اضافه می*کند: به*عنوان نمونه میدان*های بزرگ باستانی آن توسط کودکان محله به مکانی برای فوتبال بازی*کردن تبدیل شده است و بخش*هایی از آن نیز به*صورت جای امنی برای معتادان درآمده، علاوه بر آنکه این شهر تاریخی به مکانی برای چرای گوسفندان نیز تبدیل شده است. ساسان، نوجوان* 13ساله*ای که در زمین خاکی شهری که در دوره ساسانی بنیانگذاری شده است، بازی می*کند، می*گوید: تا یاد دارم اینجا جای بازی ما بوده است، چون جای بهتری برای بازی کردن نداریم.
محمود دهقانی، استاد دانشگاه تکنولوژی سیدنی استرالیا که پیش از این برای بررسی تاریخ دوره صفویه به این شهر سفر کرده در یادداشتی نوشته است: وقتی برای پژوهش در راستای تاریخ معماری پرآوازه دوره صفویه از طرف دانشگاه تکنولوژی سیدنی استرالیا به ایران سفر کردم، درنظر داشتم اطلاعاتی مکتوب از شهر دهدشت در استان کهگیلویه و بویراحمد نیز به*دست بیاورم ولی آگاه شدم که کارهای پژوهشی عمیق، به*ویژه در گستره تاریخ معماری، در شهرهای کوچکی چون دهدشت صورت نگرفته است. در این مورد خاص، تنها تاریخ نویس و جهانگرد اروپایی*ای * که صحبتی به میان آورده «هانس گاوبه» است که تهیه کتاب*هایش در خارج آسان*تر از خود دهدشت است.
او در ادامه می*نویسد: «هانس گاوبه* ضمن مطالعه آثار پیشینیان ازجمله احسن التقاسیم مقدسی، برای پژوهش درباره شهرسازی به دهدشت سفر کرده است. هر چند استو کلر، بل، استین و هاریسن هم دهدشت را توصیف کرده*اند اما در تحقیقات آنها چندان به ساختمان*های شهر اشاره نشده که چه*کسی آنها را ساخته است.» ولی هانس گاوبه می*نویسد: «این را باید تنها نمونه معماری و شهرسازی دوران صفویه دانست.»
نابسامانی*ها در نگهداری از این شهر تاریخی از دید او نیز مخفی نمانده و در بخشی از گزارش خود آورده است: «برخی از مردم در خانه*های نیمه مخروبه بافت قدیم، ساختمان*های تاریخی را به طویله جانوران اختصاص داده بودند و خودسرانه در بافت قدیم برای خود خانه ساخته بودند.»
او در جای جای گزارش خود به اهمیت و رونق دهدشت در تاریخ صفویه اشاره می*کند و در پایان می*نویسد: *خانه*هایی که من و همراهان در بافت قدیم دهدشت از آنها نقشه تهیه کردیم و عکس گرفتیم بیشتر گویای شهری قدرتمند است که احتمالا پادگانی نظامی بوده* که در کنار آن تمدن و بازار و خیابان*های شهر نیز ساخته شده*اند. چون پژوهش اینجانب به انگلیسی نوشته شده اگر عمری بود قصد دارم برمبنای نقشه*هایی از خانه*ها که روی آن وقت زیادی گذاشته*ام در کتابی به «دهدشت و تاریخ معماری بافت قدیم آن» بپردازم.
منابع تاریخی چه می*گویند
براساس منابع تاریخی، این شهر در دوره ساسانیان توسط پسر اردشیر اول ساخته شده و در آن دوران به نام بلاد شاپور شهرت داشت؛ در دوره*های پسین نیز رونق داشت اما شروع پی ریزی شهر کنونی دهدشت را پس از دوره مغولان و به*عبارتی از اواخر تیموریان و پس از آن جست*وجو می*کنند، ولی بافت قدیم دهدشت را که هم*اکنون بخش*هایی از آن بر جای مانده است، منسوب به دوره صفوی می*دانند. بافت قدیم دهدشت که هم*اکنون 35هکتار وسعت دارد و به سرعت در حال تخریب است در سال 1364در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
آمار
وب سایت: